Ustawodawca podzielił spółki handlowe na dwie kategorie. Wyodrębnione zostały spółki osobowe oraz spółki kapitałowe. Jest to katalog zamknięty, a inne kategorie spółek handlowych w prawie polskim nie występują. W praktyce pod względem liczebności znacznie dominują spółki kapitałowe, jednak to spółek osobowych ze względu na swój charakter są korzystniejsze dla małych przedsiębiorców.
Czym są handlowe spółki osobowe?
Spółka osobowa to jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Jednostki te określane są jako ułomne osoby prawne. Spółka może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym nieruchomości oraz inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać oraz być pozwana. Ustawa przydziela tym podmiotom zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową oraz procesową. Spółki osobowe odgrywają istotne znaczenie w praktyce polskiego obrotu gospodarczego. Według danych statystycznych na dzień 30 czerwca 2018 roku, wpisanych było niemal 75 tys. spółek osobowych. Ze względu na wyodrębnione cechy znacznie różnią się od spółek kapitałowych. Jedną z najważniejszych cech spółki osobowej jest fakt, że opodatkowane są tylko i wyłącznie dochody wspólnika spółki osobowej.
Różni to spółki osobowe od spółek kapitałowych, których dochody podlegają opodatkowaniu CIT niezależnie od opodatkowania dochodów wspólników spółki. Jedynym wyjątkiem jest spółka komandytowo-akcyjna, której dochody opodatkowane są zgodnie z przepisami ustawy 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Problem podwójnego opodatkowania dotyczy zatem także spółki komandytowo- akcyjnej. Handlowe spółki osobowe zostały uregulowane w ustawie z dnia 15 wrześnie 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Każda z czterech spółek osobowych tj. spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa oraz spółka komandytowo- akcyjna została uregulowana samodzielnie. W ramach regulacji zaadresowanej do każdej z nich. W przypadku regulacji spółek osobowych została zastosowana technika szczegółowego uregulowania spółki jawnej jako spółki modelowej oraz odesłania do przepisów dotyczących tej spółki. Podstawą powstania każdej z czterech spółek osobowych jest umowa spółki. Podmioty te powstają jednak dopiero z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców- krajowego rejestru sądowego.
Jakie są cechy wspólne handlowych spółek osobowych
Każda z czterech spółek osobowych posiada swoje własne charakterystyczne dla niej cechy. Mogą różnić się formą reprezentacji, zakresem odpowiedzialności wspólników lub rodzajami poniesionych wkładów. Wszystkie natomiast posiadają te same elementy konstrukcji prawnej, które wyróżniają je tle spółek kapitałowych. Po pierwsze wspólnym celem wspólników spółek osobowych może być tylko i wyłącznie prowadzenie przedsiębiorstwa, te ułomne osoby prawne nie mają w swojej strukturze wyodrębnionych organów stanowiących, reprezentujących oraz kontrolujących. Wszelkie sprawy dotyczące reprezentacji spółki, zarządzania jej sprawami należą do wspólników. Możliwe jest ograniczenie tego prawa dla konkretnych wspólników natomiast zasadą jest, że jest to prawo i obowiązek każdego z nich. Wyjątkiem jest spółka komandytowo- akcyjna, która w swojej strukturze posiada organy. Obligatoryjny w niej jest organ stanowiący, którym jest walne zgromadzenia akcjonariuszy. Podobnie w spółce partnerskiej może występować wyjątek od tej zasady, bowiem możliwe jest reprezentowanie spółki przez zarząd.
Bardzo ważną cechą handlowych spółek osobowych jest fakt, że wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki. Zasada odpowiedzialności w spółkach osobowych jest kwintesencją tego rodzaju spółek. Wyjątkiem jest spółka komandytowo- akcyjna, w której akcjonariusze są wyłączeni od odpowiedzialności. Co do zasady wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem, subsydiarnie ze spółką. Zasada subsydiarnej odpowiedzialności przewiduje, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Możliwe jest ograniczenie tej zasady poprzez wyłączenie konkretnego wspólniku od udziału w stratach, nie można jednak wyłączyć wszystkich wspólników. W przypadku spółek osobowych najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące prowadzenia spółki muszą być podejmowane jednomyślnie. Wszyscy wspólnicy mają równe prawa i obowiązki dotyczące spółki. Wyrazem równości wspólników jest formuła „jeden wspólnik jeden głos”.
Wkłady w handlowych spółkach osobowych
W przypadku spółek osobowych ustawodawca nie przewiduje wymogu wniesienia wkładu na pokrycie kapitału zakładowego o minimalnej wartości, określonej przez przepisy. Wkłady mogą opiewać na dowolną wartość, a jej wysokość w całości zależy od woli wspólników. Brak jest również ograniczeń dotyczących postaci wkładu wspólników. Ograniczenia w tym zakresie dotyczą jedynie spółek kapitałowych. W przypadku spółek osobowych na majątek spółki składają się wszelkie mienie wniesione jako wkład, może to być gotówka, nieruchomość lub świadczenie pracy lub usług przez wspólników. Nie ma konieczności wniesienia wkładów przed zarejestrowaniem spółki. Przyjmuje się, że na wypadek rozwiązania spółki osobowej konieczna jest jej likwidacja. Kluczowy jest fakt, że wspólnicy mogą wybrać inny sposób zakończenia działalności spółki. W spółkach kapitałowych nie ma takiego przywileju. Wśród spółek osobowych wyjątek dotyczy jedynie spółki komandytowo- akcyjnej, bowiem do rozwiązania tej stosuje się przepisy odpowiednio przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej.
Autor: Michał Fronczak