Termin na złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego jest kluczowy z perspektywy zarówno konsumenta jak i kredytodawcy. Dla konsumenta bowiem przekroczenie go oznacza utratę możliwości skorzystania z sankcji kredytu darmowego, dla Banku jednoznacznie oznaczony termin daje gwarancję pewności prawnej. W praktyce mamy do czynienia z szeregiem odmiennych linii orzeczniczych co powoduje niepewność w obrocie prawnym i negatywnie wpływa na ochronę konsumencką, która w tym zakresie staje się mocno ograniczona. W poniższym artykule wyjaśnimy z czego ta sytuacja wynika.
Kiedy złożyć oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego?
Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, w przypadku naruszenia przez kredytodawcę przepisów w nim wskazanych, konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy, w terminie i w sposób ustalony w umowie. Uprawnienie do złożenia oświadczenia wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy.
Trudności interpretacyjnych nastręcza znajdujące się w ostatnim zdaniu stwierdzenie „od dnia wykonania umowy”, bowiem ustawodawca krajowy nie sprecyzował, czym jest „dzień wykonania umowy”, wobec czego w orzecznictwie krajowym pojawiają się orzeczenia proponujące różną interpretację tego terminu. Zgodnie z nimi termin ten należy liczyć od dnia, zawarcia umowy, wypłaty kredytu, całkowitej spłaty kredytu, wypowiedzenia umowy czy rozwiązania umowy. Mamy zatem do czynienia z szeregiem linii orzeczniczych, co nie jest korzystne dla konsumentów, bowiem większość banków lub instytucji finansowych reaguje odmownie na oświadczenia konsumentów o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego, uznając, iż termin na skorzystanie z tego uprawnienia upłynął, wobec czego konsument zmuszony jest domagać się ochrony prawnej na drodze sądowej.
Stanowisko sprzyjające konsumentom
Jak już wcześniej wspomniano, zarówno doktryna, jak i orzecznictwo nie są zgodne co do momentu, w którym umowa zostaje uznana za wykonaną. Najbardziej przyjazna konsumentom interpretacja zakłada, że następuje to w dniu, w którym konsument uzyskał od prawnika informację o naruszeniu przez kredytodawcę przepisów ustawy o kredycie konsumenckim. Zwolennicy tego podejścia argumentują, że dopiero w tym momencie konsument nabywa wiedzę o możliwości skorzystania z sankcji kredytu darmowego, a tym samym uzyskuje pełne informacje niezbędne do ochrony swoich roszczeń. Uzasadnienie tej interpretacji opiera się na fundamentalnym założeniu, że konsumenci są w gorszej pozycji niż przedsiębiorcy, mają ograniczone możliwości negocjacyjne, są mniej świadomi i często nie mają wiedzy z przysługujących im praw.
Stanowisko Banków w sprawie wniesienia SKD
Po drugiej stronie bieguna jest interpretacja przedstawiana przez kredytodawców, która zakłada, że konsument może skorzystać z sankcji kredytu darmowego wyłącznie w ciągu roku od zawarcia umowy lub wypłaty środków, ponieważ z ich perspektywy oznacza to wykonanie umowy. Takie podejście nie zasługuje na akceptację, ponieważ moment wypłaty kredytu nie kończy obowiązywania umowy. Kredytobiorca nadal musi regulować zobowiązanie. Ponadto, konsument podpisując umowę, nie ma świadomości ewentualnych wadliwych postanowień, gdyby miał taką wiedzę to zapewne nie podpisałby takiej umowy, bądź starałby się ją negocjować. Konsument nabiera wątpliwości bądź pozyskuje odpowiednią wiedzę zazwyczaj dopiero po kilku latach, tak więc ograniczenie terminu do roku znacząco utrudniłoby lub wręcz uniemożliwiłoby dochodzenie roszczeń.
Argumentacja kredytodawców, jakoby dłuższy okres na skorzystanie z sankcji kredytu darmowego prowadził do stanu niepewności prawnej, jest chybiona. To oni sami kształtują treść umowy i doskonale znają jej mechanizmy. Już na etapie jej sporządzania mają świadomość, czy jej postanowienia są zgodne z prawem i interesami konsumenta. Jeśli wprowadzają zapisy niejasne, niezgodne z ustawą czy niedozwolone, muszą liczyć się z możliwością ich zakwestionowania w przyszłości. Konsument nie może być pozbawiony tego prawa jedynie dlatego, ze kredytodawca liczy na jego nieuwagę. Ochrona konsumenta powinna polegać na zapewnieniu mu realnej możliwości dochodzenia swoich praw, a nie na ograniczaniu ich dla wygody instytucji finansowych.
Jaki jest termin na złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego?
Najbardziej uzasadnionym podejściem w naszej ocenie, wydaje się interpretacja, zgodnie z którą „dzień wykonania umowy” to moment, w którym kredytobiorca całkowicie uregulował swoje zobowiązania wobec banku, a tym samym wygasły wszelkie roszczenia zarówno po jego stronie, jak i po stronie kredytodawcy. Innymi słowy, chodzi o dzień pełnej spłaty i rozliczenia kredytu.
Takie stanowisko znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie, gdzie wskazuje się, że pojęcie „wykonania umowy”, użyte w art. 45 ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, odnosi się do sytuacji, w której obie strony umowy kredytowej w pełni wywiązały się ze swoich zobowiązań. Co istotne, nie ma znaczenia, czy nastąpiło to dobrowolnie, czy też w wyniku postępowania egzekucyjnego. Przyjęcie tej interpretacji pozwala na skuteczną ochronę praw konsumentów i możliwość skorzystania z sankcji kredytu darmowego, a jednocześnie zapewnia kredytodawcom odpowiednią stabilność prawną.
Podsumowując, niejednolite orzecznictwo w zakresie interpretacji terminu „dzień wykonania umowy” prowadzi do niepewności prawnej i utrudnia konsumentom dochodzenie swoich praw. Banki dążą do ograniczenia tego terminu, co może skutkować faktycznym pozbawieniem konsumentów możliwości skorzystania z sankcji kredytu darmowego. Z kolei prokonsumenckie podejście uwzględnia rzeczywistą sytuację kredytobiorców, którzy często dopiero po dłuższym czasie uświadamiają sobie istnienie nieprawidłowości w umowie. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się przyjęcie, że umowa zostaje wykonana dopiero w momencie całkowitej spłaty kredytu, co zapewnia zarówno ochronę konsumentów, jak i przewidywalność dla instytucji finansowych. Ostateczne ujednolicenie tej kwestii wymaga jednak jednoznacznej regulacji lub wyraźnego stanowiska sądów, które rozwieją istniejące wątpliwości.
